Το μανιφέστο του ελεύθερου δημοσιογράφου

Είναι δύσκολο να θίξει κανείς σήμερα το ζήτημα της ελευθερίας του Τύπου χωρίς να καταγγελθεί για παραλογισμό, να κατηγορηθεί ότι είναι φασίστας [i], να θεωρηθεί νοσταλγός [ii] του Στάλιν.

Ωστόσο, η ελευθερία του Τύπου, είναι ένα από τα πρόσωπα της ελευθερίας και η επιμονή μας να την υπερασπιζόμαστε θα γίνει κατανοητή αν θελήσουμε να αναγνωρίσουμε πως δεν υπάρχει άλλος τρόπος να κερδηθεί πραγματικά ο πόλεμος.

Ένας από τους καλούς κανόνες μιας φιλοσοφίας άξιας του ονόματός της είναι να μην αναλώνεται ποτέ σε μάταιους κλαυθμούς απέναντι σε μια κατάσταση που δεν μπορεί πια να αποφευχθεί. Το ερώτημα στην Ελλάδα [iii] δεν είναι πλέον σήμερα πώς μπορεί να διαφυλαχθούν οι ελευθερίες του Τύπου. Είναι πώς, απέναντι στην καταστολή αυτών των ελευθεριών, μπορεί να παραμείνει ελεύθερος ένας δημοσιογράφος. Τα μέσα είναι τέσσερα: διαύγεια, άρνηση, ειρωνεία και επιμονή.

Η διαύγεια προϋποθέτει την αντίσταση στο δέλεαρ του μίσους και την κουλτούρα του μοιραίου. Στον κόσμο που γνωρίζουμε, είναι βέβαιο ότι τα πάντα μπορεί να αποφευχθούν. Ο ίδιος ο οικονομικός, καπιταλιστικός [iv] πόλεμος, που είναι ένα ανθρώπινο φαινόμενο, μπορεί ανά πάσα στιγμή να αποφευχθεί ή να σταματήσει με ανθρώπινα μέσα. Αρκεί να γνωρίζει κανείς την ιστορία των τελευταίων ετών της ευρωπαϊκής πολιτικής για να έχει τη βεβαιότητα πως ο πόλεμος, ο όποιος πόλεμος, έχει προφανή αίτια. Αυτή η καθαρή ματιά στα πράγματα αποκλείει το τυφλό μίσος και την απελπισία. Ένας ελεύθερος δημοσιογράφος δεν απελπίζεται και παλεύει για αυτό που πιστεύει αληθινό σαν οι ενέργειές του να μπορούσαν να επηρεάσουν την εξέλιξη των γεγονότων. Δεν δημοσιεύει τίποτε που μπορεί να υποδαυλίσει το μίσος ή να αναμοχλεύσει την απελπισία.

Απέναντι στο διογκούμενο κύμα ανοησίας, είναι επίσης απαραίτητο να αντιτάξουμε κάποιες αρνήσεις. Όλοι οι περιορισμοί του κόσμου δεν μπορούν να κάνουν ένα καθαρό πνεύμα να γίνει ανέντιμο. Με τις λιγοστές γνώσεις που διαθέτουμε για τον μηχανισμό της πληροφόρησης είναι εύκολο να διασφαλίσουμε την αυθεντικότητα μιας είδησης. Ένας ελεύθερος δημοσιογράφος, το 2013 [v], πρέπει να αφιερώσει σε αυτό όλη την προσοχή του. Διότι, αν δεν μπορεί να πει όλα όσα πιστεύει, μπορεί να μην πει αυτό που δεν πιστεύει ή που θεωρεί αναληθές.

Μια ελεύθερη εφημερίδα κρίνεται εξίσου από αυτά που λέει και από αυτά που δεν λέει. Αυτή η αρνητική ελευθερία είναι, μακράν, η πιο σημαντική όλων. Διότι προετοιμάζει την έλευση της αληθινής ελευθερίας. Κατά συνέπεια, μια ανεξάρτητη εφημερίδα παραθέτει την πηγή των πληροφοριών της, βοηθά το κοινό να τις αξιολογήσει, απορρίπτει την προπαγάνδα, απαλείφει τα υβρεολόγια, πραΰνει με σχόλια την ομογενοποίηση των πληροφοριών και, με δυο λόγια, υπηρετεί την αλήθεια στο ανθρώπινο μέτρο των δυνάμεών της.

Και φτάνουμε έτσι στην ειρωνεία. Μπορεί κανείς να δεχθεί, θεωρητικά, πως ένα πνεύμα που θέλει και μπορεί να επιβάλει περιορισμούς είναι αδιαπέραστο στην ειρωνεία. Δεν βλέπουμε τη Μέρκελ, την τρόικα και τους εν Ελλάδι εντεταλμένους τους [vi], για να χρησιμοποιήσουμε ένα παράδειγμα ανάμεσα σε άλλα, να χρησιμοποιούν τη σωκρατική ειρωνεία. Η ειρωνεία παραμένει λοιπόν ένα άνευ προηγουμένου όπλο εναντίον των υπερβολικά ισχυρών.

Συμπληρώνει την άρνηση υπό την έννοια ότι επιτρέπει, όχι απλώς να απορρίπτουμε το ψευδές, αλλά να λέμε συχνά το αληθές. Ένας ελεύθερος δημοσιογράφος, το 2013 [vii], δεν συντηρεί πολλές ψευδαισθήσεις για την ευφυΐα αυτών που τον καταπιέζουν. Είναι απαισιόδοξος όσον αφορά τον άνθρωπο. Μια αλήθεια που διατυπώνεται σε δογματικό τόνο εννέα φορές στις δέκα λογοκρίνεται. Η ίδια αλήθεια ειπωμένη ευχάριστα δεν λογοκρίνεται παρά πέντε φορές στις δέκα. Ένας ελεύθερος δημοσιογράφος λοιπόν, το 2013 [7], είναι απαραίτητα ειρωνικός, αν και συχνά παρά τη θέλησή του. Η αλήθεια και η ελευθερία είναι απαιτητικές μετρέσες, έχουν λίγους εραστές.

Είναι προφανές πως αυτή η πνευματική στάση δεν μπορεί να συντηρηθεί αποτελεσματικά χωρίς ένα ελάχιστο επιμονής. Πολλά εμπόδια τίθενται στην ελευθερία της έκφρασης. Δεν είναι τα πιο σοβαρά που μπορούν να αποθαρρύνουν ένα πνεύμα. Γιατί οι απειλές, οι παύσεις, οι διώξεις έχουν γενικά στην Ελλάδα [viii] το αντίθετο από το ποθούμενο αποτέλεσμα. Πρέπει όμως να παραδεχτούμε πως υπάρχουν εμπόδια που αποθαρρύνουν: η σαθρή ανοησία, η οργανωμένη νωθρότητα, η επιθετική βλακεία, και αυτά είναι μόνο μερικά. Να το μεγάλο εμπόδιο επί του οποίου πρέπει να θριαμβεύσουμε. Η επιμονή είναι εδώ θεμελιώδης αρετή. Με τρόπο παράδοξο αλλά προφανή, τίθεται στην υπηρεσία της αντικειμενικότητας και της ανοχής.

Ιδού λοιπόν ένα σύνολο κανόνων για τη διατήρηση της ελευθερίας ακόμη και στους κόλπους της δουλείας. Και μετά; Θα ρωτήσει κάποιος. Μετά; Ας μη βιαζόμαστε. Αν κάθε Ελληνας [ix] θελήσει να προστατεύσει στη σφαίρα του ό,τι θεωρεί αληθές και δίκαιο, αν θελήσει να βοηθήσει με τον αδύναμο τρόπο του στην περιφρούρηση της ελευθερίας, να αντισταθεί στην εγκατάλειψη και να κάνει γνωστή τη βούλησή του, τότε και μόνο τότε αυτός ο πόλεμος θα κερδηθεί, με την ουσιαστική έννοια της λέξης. Η αρετή του ανθρώπου είναι να αντέξει απέναντι σε ό,τι τον ακυρώνει.

Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε από τον γαλλο-αλγερινό συγγραφέα, φιλόσοφο και δημοσιογράφο, βραβευμένο με Νόμπελ λογοτεχνίας, Αλμπέρ Καμύ (1913 – 1960). Τον Νοέμβριο του 1939, την εποχή που οι φωτιές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έχουν αρχίσει ήδη να κατακαίνε την Ευρώπη και ο Τύπος ήδη λογοκρίνεται, ο 26χρονος τότε Καμύ είναι αρχισυντάκτης της εφημερίδας Le Soir Republicain στη γενέτειρά του, το Αλγέρι, και συντάσσει το μανιφέστο του ελεύθερου δημοσιογράφου. Οι αποικιοκρατικές αρχές θα απαγορεύσουν τη δημοσίευσή του. Το κείμενο παρέμεινε ανέκδοτο ως το 2012, όταν εντοπίστηκε από μια συνεργάτιδα της εφημερίδας Le Monde, τη Μασά Σερί, στα Εθνικά Αρχεία των Υπερπόντιων Εδαφών στην Εξ-Αν-Προβάνς της Γαλλίας. Το δημοσίευουμε έχοντας αλλάξει ελάχιστες λέξεις. Τις πρωτότυπες τις βλέπετε στις υποσημειώσεις. Οποιεσδήποτε ομοιότητες με πρόσωπα ή καταστάσεις είναι, άλλωστε, συμπτωματικές.

[i] η Μάτα Χάρι
[ii] ανηψιός
[iii] Γαλλία
[iv] -
[v] 1939
[vi] Χίτλερ
[vii] 1939
[viii] Γαλλία
[ix] Γάλλος

Πηγή: unfollow