Ο στάβλος, η σπηλιά και η φάτνη του Εμμανουήλ Γιαροσλάβσκι

Σε αρχαίους λαούς με περιορισμένη κατανόηση της φύσης το τέλος  του χειμερινού ηλιοστασίου και το αναμενόμενο μεγάλωμα της ημέρας ερμηνευόταν ως αποτέλεσμα "ανώτερης παρέμβασης" - γέννησης θεοτήτων . Έτσι η 25 Δεκέμβρη για το χειμερινό ή 23 Ιουνίου για το θερινό ηλιοστάσιο αποτέλεσε και σε αρχαίους λαούς ημερομηνια λατρείας θεών. 

Καθώς η ζωή τους ήταν συνυφασμένη με την γεωργία και την κτηνοτροφία, η ανατολή του ήλιου απο το νοτιότερο/ χαμηλότερο σημείο του ορίζοντα στην επιφάνεια ήταν φυσιολογικό να τους προξενεί φόβο που προσπαθούσε να "εξαγνιστεί" απο τα ιερατεία της εποχής. Η πορεία του ήλιου κατα το χειμερινό ηλιοστάσιο αλλά και η αλλαγή στην θέση του ήλιου κατα το θερινό ήταν η αιτία να γεννηθούν και να λατρευτούν διάφοροι θεοί, όπως ο θεός Φοίβος Απόλλωνας για τους Έλληνες, ο  Ρα, Ατόν ή Όσιρης για τους Αιγύπτιους κ.α. Το γνωστότερο παράδειγμα για το χειμερινό ηλιοστάσιο είναι τα Χριστούγεννα. Από τις 17 ως τις 23 Δεκεμβρίου, οι αρχαίοιΡωμαίοι εόρταζαν τα Σατουρνάλια και στις 25 Δεκεμβρίου τα Μπρουμάλια (η λέξη υποδηλώνει τη μικρότερη ημέρα του χρόνου, dies brevissima > brevma > bruma, δηλ.το χειμερινό ηλιοστάσιο)

Στο παρακάτω απόσπασμα απο το βιβλίο του Εμμανουήλ Γιαροσλάβσκι  Πώς γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν οι θεοί και οι θεές γίνεται μια προσπάθεια να καταδειχτεί αυτο το φαινόμενο αλληλοεπηρεασμού των δοξασιών μεταξύ των λαών και των κοινών σημείων που υπάρχουν. 

Ο ευαγγελιστής Λουκάς αφηγείται: «Και γέννησε τον πρωτότοκον γιο της και τον φάσκιωσε και τον κοίμισε στη φάτνη, γιατί δεν υπήρχε θέση γι' αυτούς στο πανδοχείο» (Π,7).[43]

Αν δε γνωρίζαμε και άλλους θρύλους για άλλους θεούς εκείνου του καιρού, θα μπορούσαμε να πιστέψουμε ότι αυτά είχαν συμβεί μονάχα στη γέννηση του θεού Ιησού. Άλλα σε στάβλους και σε σπηλιές γεννήθηκαν πολλοί από τους θεούς στους οποίους πίστευαν οι άνθρωποι των αρχαίων χρόνων, προπαντός οι ποιμενικοί λαοί. Μερικά χριστιανικά ευαγγέλια (παλιότερα, αριθμούνταν σε δεκάδες) εξιστορούσαν ότι ο Ιησούς γεννήθηκε μέσα σε μια σπηλιά. Έτσι, σ' ένα ευαγγέλιο που απόρριψε η εκκλησία— το λεγόμενο της παιδικής ηλικίας του Χρίστου — λέγεται: «Και ιδού ότι σε τρεις μέρες από τη γέννηση του κυρίου ημών Ιησού Χριστού, η ευλογημένη Μαρία εξήλθε από τη σπηλιά και εισερχόμενη στο στάβλο, τοποθέτησε το βρέφος στη φάτνη και το βόδι και ο γάιδαρος έσκυψαν πάνω απ’ αυτό.»

Στους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού και αργότερα, όταν οργανώνονταν τα θεία μυστήρια, δηλαδή η θεατρικο-εκκλησιαστική αναπαράσταση της γέννησης, της ζωής και του θανάτου του, το Χριστό τον παρουσίαζαν ότι γεννήθηκε μέσα σε μια σπηλιά της Βηθλεέμ. Αυτή τη σπηλιά και σήμερα ακόμα τη δείχνουν στους πιστούς σαν τόπο γέννησης του θεού Ιησού. Αλλά και οι πρώτοι χριστιανοί συγγραφείς αναφέρουν ότι η ίδια αυτή σπηλιά είχε τιμηθεί και πριν από το χριστιανισμό σαν τόπος γέννησης του θεού Ταμμούζ (Άδωνης), που η λατρεία του ήταν διαδομένη στη Μεσοποταμία, στη Μικρά Ασία, στη Συρία και στην Παλαιστίνη, πριν τον χριστιανισμό και αργότερα, τόσο ανάμεσα στους Εβραίους όσο και σ' άλλους λαούς. Σ' αυτήν την περίπτωση, όπως και σε πολλές άλλες, ο χριστιανισμός απλούστατα υιοθέτησε προχριστιανικές δοξασίες, στοιχεία και θρύλους «ειδωλολατρικούς».

Αν εξετάσουμε τους θρύλους άλλων θεών, που προσκυνούσαν οι άνθρωποι πριν το χριστιανισμό, θα συναντήσουμε το στοιχείο της σπηλιάς όπου υποτίθεται, γεννήθηκαν.

Έτσι πίστευαν ότι ο Διόνυσος, θεός των αρχαίων Ελλήνων, γιος του Δία και της θεομήτορος Σεμέλης, γεννήθηκε μέσα σε μια σπηλιά.

Σε σπηλιά γεννήθηκε, όπως λέγεται, και ο θεός Ερμής.

Ο ίδιος ο Δίας (που θεωρούνταν ο πατέρας ή ο βασιλιάς των θεών) γεννήθηκε από τη Ρέα μέσα σε μια σπηλιά και κει μέσα κρύφτηκε για να γλυτώσει από τον πατέρα του τον Κρόνο, που καταβρόχθιζε τα παιδιά του.

Ο θεός Μίθρας (για τον οποίο αφηγούνται θρύλους παραπλήσιους με τους θρύλους για τον Ιησού), σύμφωνα με την παράδοση, γεννήθηκε κι αυτός στις 25 του Δεκέμβρη μέσα σε μια σπηλιά. Οι ναοί οι αφιερωμένοι στο θεό Μίθρα είχαν την όψη της σπηλιάς όπου γεννήθηκε. Οι πρώτοι χριστιανοί, που ανάμεσα τους ήταν διαδομένη η λατρεία του θεού Μίθρα, μπορούσαν εύκολα να μεταφέρουν αυτό το θρύλο από τον ένα θεό στον άλλον, δηλαδή από το Μίθρα στον Ιησού.

Την εποχή της εμφάνισης του χριστιανισμού, στην πόλη Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, γιορτάζονταν κάθε χρόνο, στις 6 του Γενάρη, μέσα σε μια σπηλιά τα γενέθλια του θεού Έων της Κόρης (παρθένας) και το άγαλμα αυτού του θεού ήταν στολισμένο με χρυσούς σταυρούς.

Συχνά το Διόνυσο τον παράσταιναν να κοιμάται μέσα σε μια φάτνη και σα μέρα γέννησης του θεωρούνταν επίσης η 6 του Γενάρη. Το γιορτασμό των γενεθλίων του Έωνα, Μίθρα και Διόνυσου, τον πήρανε οι πρώτοι χριστιανοί και τον μετέτρεψαν σε γιορτασμό της γέννησης του Χρίστου, που γι' αυτό ακριβώς στην αρχή τελούνταν επίσης στις 6 του Γενάρη και μόλις από τον ΙV αιώνα γιορτάζεται στις 25 του Δεκέμβρη.

Αυτοί οι θρύλοι καθορίστηκαν από πολλούς παράγοντες: την προσπάθεια να δείξουν από πόσους κινδύνους περνάει ο νεογέννητος θεός, τονίζοντας έτσι, το θαυματουργό χαρακτήρα του, την επιθυμία να υπογραμμιστούν η απλότητα ενός μεγάλου άνθρωπου που τάχατε βγήκε από τη λάσπη, και, παρόλο που γεννήθηκε σε σπηλιά, είναι από βασιλικό σόι. την επίδραση αυτών που λάτρευαν τον Ήλιο, όπου η γέννηση του θεού παρουσιάζονταν συχνά σαν απολύτρωση από το σκοτάδι, σαν έξοδος από ένα σπήλαιο (Μίθρας, Διόνυσος), από μια φυλακή (Κρίσνα) ή μέσα απ’ τη γη κ.λπ.[44]

Γενικά όμως όλοι αυτοί οι θρύλοι για τη γέννηση των θεών σε σπηλιές συνδέονται με το γεγονός ότι οι σπηλιές, άλλοτε κατοικίες των πρωτόγονων ανθρώπων, άρχισαν να θεωρούνται άντρα των πνευμάτων και των θεών και να μετατρέπονται στα πρώτα ιερά. Με τις σπηλιές άρχισαν να συνδέονται κατοπινά και οι αφηγήσεις για τη γέννηση και την ταφή των θεών.

Ολόκληρη την εργασία του Εμμανουήλ Γιαρουσλάβσκι Πώς γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν οι θεοί και οι θεές θα βρείτε εδω: http://kiatipis.org/Writers/E/E.Yaroslavski/E.Yaro.Gods.htm